Met spijt in ons hart delen we mee dat ZIZO, het (online) magazine van çavaria, er na bijna 30 jaar mee ophoudt. Wil je weten waarom? Je leest er hier meer over. Çavaria blijft via al hun communicatiekanalen inzetten op mooie verhalen en LGBTI+ nieuws. Wil je op de hoogte blijven? Schrijf je dan hier snel in voor de nieuwsbrief van çavaria. |
Studio Shehrazade gooit alle gangbare ideeën over gender en seksualiteit op een hoop
In het bonte theatrale pamflet Studio Shehrazade trekken theatermakers Haider Al Timimi en Gorges Ocloo ten strijde tegen holebifobie en machismo in de Arabische, Afrikaanse en westerse wereld. Wij keken goedkeurend toe en spraken achteraf met Al Timimi.
Haider Al Timimi en Gorges Ocloo, beiden hetero, maakten vorige maand de associatieve compilatievoorstelling Studio Shehrazade. Een radicaal, grappig en schurend stuk waarin ze samen strijden voor LGBT+ rechten, genderfluïditeit en black lives matter, soms zelfs tegelijk.
Vrank en vrij tonen ze op scène een waaier aan queer uitingen. Geen taboe of discipline is hen daarbij te veel. Ze re-enacten speeches van de Amerikaanse queer activists Marsha P. Johnson en Sylvia Rivera.
Hun choreografie houdt het midden tussen een paringsdans en een marteling. Al Timimi citeert Arabische poëzie, Ocloo verklaart in een ode aan Allen Ginsbergs Howl alle levensvormen heilig. Er passeert zelfs een rappende transgenderhaan.
Vroeger veel meer vrijheid
Wat was de aanleiding voor Studio Shehrazade?
Haider Al Timimi: “Ik was met mijn ouders aan het kijken naar Al Jazeera en zag de beelden van homo’s die door IS van gebouwen werden gegooid. Dat was een heel donker moment. Zowel mijn vader als ik waren er erg door aangedaan. Tegelijk hoorde ik ook verhalen over hoe jonge homo’s door hun gemeenschap weg werden gesmokkeld, zodat ze niet ontvoerd zouden kunnen worden door IS.”
“Dat alles riep bij mij veel vragen op. Ik wou weten: hoe staat de Arabische wereld en de islam nu echt tegenover homoseksualiteit? Vervolgens ben ik in de boeken gedoken. Wat ik daar vond heeft me erg verrast.”
Door wanhoop zie je dat de islam zich meer is gaan terugplooien op zichzelf en een conservatievere vorm begon aan te nemen, zowel tegenover vrouwen als homosekusaliteit
Wat ben je dan zoal te weten te komen?
“Dat (homo)seksualiteit vroeger veel minder taboe was in de islam. In de tijd van de kaliefen werden er door grote dichters, zoals Abu Nawas (756–814), gedichten geschreven over hoe je het best je vrouw kon bevredigen en hoe anale seks werkte.”
“Maar die openheid is nu weg. De oorlogen in de Arabische wereld en de buitenlandse interventies hebben veel veranderd. Zo zijn de anti-homowetten in Irak nu nog steeds de wetten die door de Engelse bezetters in 1917 werden geïnstalleerd. Voor de Iraakse Golfoorlogen sinds de jaren 80 hadden vrouwen er een veel grotere vrijheid.”
“Door wanhoop zie je dat de islam zich meer is gaan terugplooien op zichzelf en een conservatievere vorm begon aan te nemen, zowel tegenover vrouwen als homosekusaliteit. Het is hoog tijd voor islam 2.0, een meer moderne versie van de islam.”
Al wie niet springt, is homofiel
Als men praat over holebifobie of gaybashing wijst men vaak naar moslims – terecht?
“Goh, je ziet bij alle gemeenschappen een conservatievere houding. Ik heb vroeger op school een technische opleiding gevolgd en zat in een heel gemengde klas. Er was destijds niemand die niet homofoob was.”
“Ik geef geregeld workshops aan klassen en nog steeds merk ik overal dezelfde kattenkwaad-knaap-mentaliteit, genre ‘Al wie niet springt, is homofiel’. Dat heeft niet te maken met een bepaald geloof, wel met een machomentaliteit die al eeuwen bestaat en vandaag de dag nog steeds erg aanwezig is. Dat maakt me erg ambetant. Hoe geraken we daar voorbij? En waarom is het zo moeilijk om ons wat meer kwetsbaar opstellen?”
Je maakt en speelt Studio Shehrazade samen met Gorges Ocloo, een acteur met roots in Ghana. Was dat belangrijk voor jou?
“Door met Gorges te werken, kon ik de thematiek verder opentrekken van de Arabische naar de Afrikaanse wereld. Vooraleer de missionarissen kwamen, was homoseksualiteit er minder een taboe. ‘Homosexuality is as African as being black’, zei een Ghanese filosofe ooit.”
“Nu beticht de Afrikaanse wereld de katholieke missionarissen ervan om homoseksualiteit geïmporteerd te hebben, maar eigenlijk is het net andersom: met hun conservatieve christelijke moraal installeerden de missionarissen net vooral homofobie.”
Een stoere haan op hoge hakken
De voorstelling is genoemd naar de fotostudio van de Libanese fotograaf Hashem El Madani (1928-2017), die een belangrijke inspiratiebron was voor jullie.
“Ik zag een retrospectieve van El Madani in Tate in Londen. Zijn Studio Shehrazade in Beiroet was een safe space waar iedereen zich op zijn of haar eigen manier kon laten fotograferen. Die foto’s waren vaak erg ludiek, zoals twee mannen verkleed als cowboy en bruid of twee bodybuilders die poseerden met een mannequinpopje.”
“Mensen konden er zich laten vastleggen in al hun fantasieën. Soms vermoed je dat de afgebeelde mensen holebi’s zijn, maar het interessante is dat dit eigenlijk niet uitmaakt. Zo zou het altijd moeten zijn.”
Studio Shehrazade gaat over veel meer dan holebiseksualiteit: het lijkt wel een pamflet tegen heteronormativiteit, toxische mannelijkheid en witte superioriteit.
“We hebben gekozen voor een veelheid en complexiteit, in plaats van te focussen op één kleinmenselijk verhaal, zoals ik meestal doe in mijn theaterstukken. Je kan het immers niet hebben over IS-strijders zonder ook te praten over machismo, pink washing, kapitalisme, kolonisatie…“
“Zo zit er een scène in het stuk waarin ik Khadaffi speel, toch het symbool van machismo in de Arabische wereld, maar dan op hoge hakken en met een rokje terwijl hij een kinderwagen voortduwt. Gorges speelt ondertussen een stoere haan, ook op hoge hakken.”
“Dat is natuurlijk grappig en provocerend, maar tegelijk willen we daarmee ook zeggen: toeternitoe, je kan én haan zijn én hoge hakken dragen. Alle gangbare ideeën over gender en seksualiteit gooien we op een hoop.”
Met veel humor en slapsstick leggen we de vinger op de wonde over thema’s als homofobie
Een andere memorabele scène uit het stuk is die waarin jullie Anansi en een djinn spelen. Hoe zijn jullie daarbij gekomen?
“We zochten naar een theatrale vorm waarin we essentiële zaken konden benoemen, zonder in een moralisme terecht te komen. In die scène transformeer ik tot een djinn – een islamitische geest – terwijl Gorges een Anansi-figuur speelt, een Afrikaanse anarchistische spin die waarheden en onwaarheden verkondigt.”
“Als die twee verheven figuren kijken we uit over de kleine menskes beneden en geven we commentaar op hun visie op seksualiteit. Die vorm liet ons toe om heel direct te zijn en toch met veel humor en slapsstick de vinger op de wonde te leggen over thema’s als homofobie. We kijken naar de mens en zeggen: waarom toch al die wetten, normen en conformiteit waarmee jullie jezelf opgezadeld hebben?”
Niet dezelfde fouten maken
Jullie hebben ook schoolvoorstellingen gespeeld van Studio Shehrazade. Hoe verliep dat?
“Supergoed. Het was nochtans niet altijd makkelijk. Ik ben vooraf eerst in de klassen gaan spreken. Daar heb ik nogmaals gemerkt dat meisjes een compleet ander beeld hebben dan jongens over gender en seksualiteit, ook moslima’s. Vanaf het moment dat een kerel een foute opmerking gaf, kreeg hij meteen vier meisjes op zijn bakkes. (lacht) Maar als ik sprak over IS die homo’s van gebouwen gooide, reageerden ze wel allemaal: dit is niet de islam.”
“In de allereerste schoolvoorstelling liep er een jongen tijdens het stuk naar buiten. Dat was na een scène waarin ik speel dat ik bezeten ben door een geest en ik samen met Gorges in een soort exorcismedans terechtkom. Op dat moment zeg ik een bestaand islamitisch gebed op, dat klinkt als ‘Allah, please, verwijder die boze geesten’. Voor veel moslims en dus zeker voor die jongen was dat confronterend om te horen.”
Met Studio Shehrazade hoop ik jongeren als hen te raken, zodat ze even die frequentie van de ‘absolute waarheid’ loslaten
“Achteraf heb ik nog met hem gebeld en zelfs afgesproken om erover te praten. We leefden op zo’n verschillende frequentie. Als ik hem zei dat ik vind dat de islam zichzelf in vraag moet durven stellen, reageerde hij: de islam wordt al langs zoveel kanten gebombardeerd en dan doe jij nog eens hetzelfde?”
“Ik vroeg: als ik die scène verander in het stuk, kom je dan nog eens kijken? Zo heb ik dus mijn eigen versie geschreven van het gebed, waarna die jongen met al zijn maten opnieuw is komen kijken. Beneden aan de trap hebben wachtten ze me op. Ze waren heel blij dat ik naar hen had geluisterd. De jongen kwam me omhelzen en was me erg dankbaar.’”
“Met Studio Shehrazade hoop ik jongeren als hen te raken, zodat ze even die frequentie van de ‘absolute waarheid’ loslaten. Als ik vooraf in de klassen ga spreken, toon ik een artikel waarin een Marokkaanse minister zegt dat homoseksuelen uitschot zijn. Maar daarna ook een opiniestuk van een Belgische schepen met Marokaanse roots die zegt: als Marokkaanse gemeenschap in België weten we zo goed wat discriminatie is, we gaan nu toch niet dezelfde fout maken en holebi’s discrimineren? Zo’n boodschap pakt heel goed bij jonge mensen.”
Studio Shehrazade van Arsenaal/Kloppend Hert speelt nog op 8/11 in Kaap/De Werf in Brugge en 29-30/4 in Theater Antigone Kortrijk en 9 mei in Vooruit Gent.
Eigen verslaggeving